PO PROSTU HARCERSTWO, czyli WYZWANIA, WARTOŚCI i WYCHOWANIE w propozycji metodycznej dla harcerzy i harcerzy starszych, z nutą inspiracji dla zuchów i wędrowników.
Oddajemy w Wasze ręce propozycję pracy z instrumentami metodycznymi “Po prostu harcerstwo” przygotowaną przez Zespół Programowy Chorągwi Podkarpackiej ZHP. Propozycja odpowiada na potrzeby środowisk harcerskich naszej chorągwi, ale może też stanowić inspirację dla każdej innej drużyny w kraju. Jest to narzędzie, które ułatwi pracę wychowawczą każdemu drużynowemu drużyny harcerskiej i starszoharcerskiej.
 |
Przedstaw nam się jeśli zainteresowała Cię nasza propozycja metodyczna, |
INSPIRACJA
Czy zastanawialiście się kiedyś, o jakim działaniu lub o jakiej formie można powiedzieć, że jest harcerska? Oczywiste jest, że na zbiórkach harcerskich można robić z harcerzami różne działania, na przykład tańczyć, uprawiać sztuki walki, jeździć na nartach. Ale co powoduje, że grupa dzieciaków jest drużyną harcerską? Powiecie, że mundur? To nie ubiór sprawia, że policjant, jest stróżem prawa, lecz to, że jest zdyscyplinowany, prawy, odważny, a dzięki takim cechom otrzymał odznakę policyjną i broń. Czy nie podobnie jest z harcerzem?
Taka jest geneza pracy, jaką wykonał Zespół Programowy Chorągwi Podkarpackiej ZHP, w celu usystematyzowania treści, które naszym zdaniem są podstawą harcerstwa. Tak powstała harcerska podstawa programowa, a następnie została poukładana w formę książeczek z zadaniami. Książeczki takie sprawdziły się w praktyce w środowiskach, które stosują je już, tak jak harcerze z Tarnobrzegu, nawet od 12 lat. Nie bez znaczenia przy dokończeniu tej propozycji jest dyskusja jaka toczy się w ZHP w sprawie Systemu Instrumentów Metodycznych, a także propozycja HOPS jaka ukazała się końcem zeszłego roku. Jeśli jednak uzna Druhna, Druh ten materiał za wartościowy, to zapraszam do inspirowania się nim w swojej instruktorskiej służbie harcerskiego wychowawcy.
STOPNIE HARCERSKIE
TECHNIKI HARCERSKIE
Książeczki zawierają treści z 10 dziedzin harcerskiego wychowania. Stanowią one swego rodzaju kanon, harcerską podstawę programową dla drużyny harcerskiej i starszoharcerskiej. Są tam zadania, dające drużynowemu pełną gamę możliwości, od tradycyjnego Morse’a dla młodzików, do obsługi AED przez ćwika. Zostały wybrane starannie, aby podkreślić wagę technik harcerskich, typowych dla harcerzy działań w programie drużyny. A poza technikami harcerskimi nie zabraknie tam wyzwań, które każdy z nas przeżywał podczas swoich przygód harcerskich.
W wielu zaproponowanych zadaniach forma pracy wynika z treści zadania (np. wziął udział w wędrówce... określa, że zadanie należy realizować w formie wędrówki), jednak najczęściej zadanie nie wskazuje konkretnej formy pracy (np. wie, umie...), wówczas to drużynowy decyduje jak harcerze będą realizować poszczególne zadania.
WYCHOWANIE
Każdej dziedzinie patronuje jeden z punktów Prawa Harcerskiego. Jest on swego rodzaju mottem i zachętą do pracy nad wartościami i postawami z niego wynikających. To oczywiście nie znaczy, że o karności nie można mówić podczas Biwakowania, a o przyrodzie podczas realizacji zadań z Wiary. Zależało nam jednak, aby wzmocnić zarówno pracę z wartościami podczas realizacji zadań, jak i zakotwiczyć poszczególne dziedziny w najwyższym ideale, Prawie Harcerskim.
Dodatkowo, w procesie wychowania, młody człowiek rozwija swój charakter bazując na trzech Siłach: Ciała, Umysłu i Ducha. Dlatego proponujemy, aby każda z dziedzin miała swoje miejsce w układzie wspólnych zależności tych trzech Sił. Zastosowanie takiego diagramu pomaga drużynowemu w planowaniu pracy drużyny, zwłaszcza kiedy skusi się on na realizację cyklów, zadań zespołowych czy projektów. Ułatwia mu również kontrolę nad równomiernym rozwojem harcerzy, gdyż w natłoku realizowanych prób w drużynie może się zdarzyć, że któryś z harcerzy nie będzie nadążał z realizacją zadań w którejś dziedzinie. Drużynowy nie może dopuścić, aby zaniedbana została którakolwiek z Sił. Wówczas tym bardziej rolą drużynowego będzie indywidualne wspieranie harcerza w realizacji zadań.
Ponadto niektórzy zauważą, że wykres z okręgami ułatwia programowanie pracy drużyny względem pór roku. Na przykład wygodnie jest realizować dziedziny Siły Umysłu jesienią, a Siły Ciała na wiosnę.
PRZYGOTOWANIE DO ZDOBYWANIA STOPNIA
Zdobywanie stopnia polega na przygotowaniu się do próby i odbyciu samej próby. Przygotowaniem jest realizacja zadań z książeczek, a próbą jest bieg na stopień.
Harcerze młodsi realizują wszystkie treści z książeczek, ze wszystkich dziedzin, w trakcie zbiórek zastępów i drużyny na przestrzeni jednego roku harcerskiego.
HS realizują zadania z dziedziny “To właśnie ja” i zadania z trzech wybranych dziedzin, po jednej dziedzinie z trzech Sił: Ciała, Umysłu i Ducha. Każdy harcerz sam wybiera dziedziny, w których będzie się specjalizował. Powinien on zrealizować wszystkie zadania z tych 4 dziedzin. Aby nie pozostawał w tyle z technikami harcerskimi i wyrobieniem harcerskim, dodatkowo powinien zrealizować po dwa wybrane zadania z pozostałych sześciu dziedzin.
W książeczkach zbiera się potwierdzenia zrealizowania zadania. Najlepsze do tego będą specjalne pieczątki.
Zdobycie pierwszego stopnia jest niezbędne do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego. Jeśli harcerzem zostaje osoba starsza niż 11 latek, dopuszcza się, aby rozpoczął on realizację książeczki na wyższy stopień, ale należy uzupełnić wiedzę o treści z książeczek niższych stopni.
PRÓBY
Stopnia nie zdobywa się przez realizację zadań z książeczki. Tak jak opisaliśmy to na początku, książeczka zawiera podstawę programową dla drużyny, inspirację. Książeczka nie jest próbą na stopień. Próbą jest bieg na stopień, składający się z serii WYZWAŃ, sam w sobie będący wyczynem i przygodą. Każdy harcerz niezależnie od zdobywania wpisów do książeczki, powinien zaplanować z drużynowym przebieg swojej próby. Dopuszczalne jest, aby to drużynowy zaplanował dla harcerza przebieg biegu, na podstawie dziedzin, które w trakcie przygotowań harcerz wybrał jako wiodące.
Na bieg harcerze wychodzą w patrolach dwu lub trzyosobowych. Tylko w szczególnych przypadkach dopuszczalne jest, aby patrol na biegu liczył czterech lub więcej harcerzy. Skład patroli, również wpływa na plan przebiegu próby i należy wziąć go pod uwagę już na wstępnym etapie planowania.
Bieg powinien być kolejnym wyzwaniem dla harcerza, przygodą składającą się z szeregu zadań realizowanych w określonym czasie. Zadania mogą być inspirowane treściami z książeczek. Zaleca się, aby biegi na stopnie trwały:
- Ochotniczki i Młodzika - cały dzień,
- Tropicielki i Wywiadowcy - całą dobę,
- Pionierki i Odkrywcy – dwa dni,
- Samarytanki i Ćwika - trzy dni.
Łatwo wywnioskować, że biegi na wyższe stopnie lepiej realizować podczas wakacji, na biwaku lub obozie.
Ostatnim elementem biegu powinna być rozmowa harcerza z drużynowym o odbytej próbie.
PODSUMOWANIE PRÓBY
Każda próba, bieg na stopień powinna zakończyć się rozmową drużynowego z harcerzem o przygotowaniach do próby, o przebyciu samego biegu i zadaniach-wyczynach, które podczas biegu harcerz napotkał, o sytuacjach w jakich znalazł się i jak się podczas nich zachował. Rozmowa ma na celu ocenę gotowości harcerza do określonego stopnia. Przeprowadzenie jej na osobności, przy ognisku pomoże w lepszym przeżywaniu. Harcerz podczas rozmowy powinien odpowiedzieć na 5 pytań rozwojowych.
Zanim jednak dowiesz się, jakie to pytania, dokończmy zdobywanie stopnia i pomyślmy o jeszcze jednym instrumencie metodycznym, na który chcemy zwrócić Twoją uwagę, a o pytaniach przeczytasz na końcu tej propozycji metodycznej.
PRZYZNANIE STOPNIA
Drużynowy na podstawie obserwacji harcerza, jego próby na stopień-biegu oraz odbytej rozmowy podsumowującej podejmuje decyzję o przyznaniu stopnia bądź ponownym odbyciu próby. Informacja o tym powinna być przekazana harcerzowi już podczas rozmowy podsumowującej, a w razie decyzji o ponownym odbyciu próby, uzasadniona tak, aby harcerz rozumiał nad czym musi pracować.
SPRAWNOŚCI HARCERSKIE
Przechodzimy do sprawności, aby temat tego instrumentu metodycznego omówić krótko. Nasza propozycja nie zmienia sposobu pracy ze sprawnościami. Dobrze, że w wielu środowiskach realizuje się ich mnóstwo. Sprawności w naszej propozycji wchodzą w treść działań harcerzy zdobywających stopnie. Ba, nawet niejedna i niejeden z Was spostrzeże, że pewne sprawności na nowo napisane, tworzą swego rodzaju kanon dla stopni. Ale nie, nie o sprawnościach jest ta propozycja. Przejdźmy zatem do ostatniego instrumentu metodycznego - projektu.
ZADANIA ZESPOŁOWE - PROJEKTY – EFEKTY
Bardzo dobrym rozwinięciem treści książeczek, są realizowane wspólnie zadania zespołowe i projekty. To znane nam już w harcerstwie instrumenty metodyczne. Polegają one na zaplanowaniu, a następnie zrealizowaniu określonego działania przy udziale grupy harcerzy i z wyraźnie podzielonymi między nich zadaniami. Projekty dają dużo większe możliwości wyboru tematyki niż książeczki i stopnie, choć nie ulega wątpliwości, że treści z książeczek nadal mogą być realizowane w trakcie wykonywania projektów.
W naszej propozycji metodycznej zachęcamy do realizacji takich projektów, które poza celami wychowawczymi oddziałującymi na wykonujących projekt harcerzy, wyróżniają się namacalnym EFEKTEM, widocznym przez innych. Może to być również działanie, w którym weźmie udział sama drużyna, np.: jakiś wyczyn, wyprawa, organizacja obozu, jednak zawsze poza organizatorami tego projektu powinny wziąć w nim udział również osoby trzecie, odbiorcy, widzowie. Taki projekt powinien być SŁUŻBĄ.
Jest wiele opracowań i poradników opisujących jak realizować projekty. Oczywistym jest, że projekt ma pewien cel, założony z góry efekt. Najpierw diagnozujemy potrzeby dokonania zmian, planujemy działania, szacujemy koszty, dzielimy się zadaniami, wszystko to notujemy i dokumentujemy. Dopiero wówczas przystępujemy do realizacji poszczególnych zadań. Nie zapominajmy o nagłośnieniu realizowanego projektu, bo dzięki temu może on odnieść jeszcze większy efekt, oddziaływać na jeszcze większą grupę odbiorców, a także być przykładem do podejmowania aktywności przez innych.
Co bardzo ważne, po zakończeniu projektu należy, podobnie jak po zakończonym biegu na stopień, odbyć rozmowę z grupą, podczas której uczestnicy odpowiedzą na 5 pytań rozwojowych.
PYTANIA ROZWOJOWE
Jest 5 bardzo ważnych pytań, o których zarówno harcerz, jak i drużynowy, powinni ciągle pamiętać, przypominać je sobie, odpowiadać na nie na każdym etapie przygotowań do próby/projektu, podczas planowania przebiegu próby/projektu oraz oczywiście podsumowując próbę/projekt.
- co wiem? - rozwój intelektualny – kluczowe pytanie w wieku harcerskim
- co zrobiłem? - rozwój fizyczny – kluczowe pytanie w wieku harcerskim
- co dałem? - rozwój społeczny – kluczowe pytanie w wieku starszoharcerskim
- co czuję? - rozwój emocjonalny – kluczowe pytanie w wieku starszoharcerskim
- co wybieram? - rozwój duchowy – kluczowe pytanie w wieku wędrowniczym
Zastosowanie tych pięciu pytań w pracy harcerskiej powoduje, że proces wychowawczy nabiera głębi i staje się świadomy. Bez nich, harcerstwo może stać się puste, pozbawione reflekcji, być po prostu konsumpcją ciekawych zajęć, czasu instruktora i potencjału organizacji.
WYZWANIA, WARTOŚCI, WYCHOWANIE – PO PROSTU!
Zespół programowy
Chorągwi Podkarpackiej ZHP
| |
Przedstaw nam się jeśli zainteresowała Cię nasza propozycja metodyczna, |
Jeśli w trakcie czytania opisu propozycji zauważasz coś, czym chciałabyś lub chciałbyś się z nami podzielić, to zachęcam do komentowania i wyrażania opinii poprzez załączony formularz. Weźmiemy pod uwagę wszystkie uwagi i sugestie w dalszych pracach nad propozycją PO PROSTU HARCERSTWO.
